ბავშვის სწორად განვითარებას უშლის თუ არა ხელს, ხშირი შექება ან პირიქით კრიტიკა მშობლების მხრიდან და როგორ დავიჭიროთ ოქროს შუალედი? - ამ და სხვა საკითხებზე MomsEdu.ge-ს ესაუბრა ფსიქოლოგი ნანა ფაცაცია.
- მშობლების მხრიდან შექებაზე მეტად ბავშვების გაკრიტიკება რამდენად ცუდია მათი ფსიქიკისთვის და უშლის თუ არა ხელს განვითარებაში?
- ზოგადად, ძალიან მნიშვნელოვანია ადეკვატური უკუკავშირი მშობლების მხრიდან ბავშვის ქცევაზე. რა თქმა უნდა, უმჯობესია აქცენტი დადებითზე გაკეთდეს, რათა უფრო მეტად განვამტკიცოთ მოზარდის პოზიტიური ქცევა. თუმცა, თუ ბავშვი იქცევა ისე, რომ მშობელს ან უფროს ადამიანს ეს არ მოსწონს, საჭიროა ფაქიზად მივცეთ უკუკავშირი, რასაც, მოდი, კრიტიკას ნუ დავარქმევთ. ავუხსნათ ბავშვს, რატომ არ არის ესა თუ ის ქცევა მისაღები მშობლისთვის, ანუ შედეგზე უნდა იყოს ორიენტირებული ჩვენი უკუკავშირი. მშობლის მხრიდან ყველაზე მნიშვნელოვანია ადეკვატური უკუკავშირი. ჩვენს რეალობაში ხშირად გვესმის მშობლებისგან, გადატვირთული გრაფიკის გამო, გადაღლილებს აღარ ჰყოფნით ენერგია ახსნისთვის, თუმცა აუცილებელია გამოვნახოთ დრო და რესურსი, რომ ბავშვებს კრიტიკის ნაცვლად, ადეკვატური უკუკავშირი მივცეთ. ის, რაც არ მოგვწონს, კი არ გავუკრიტიკოთ, არამედ ვუთხრათ, რატომ არის საზიანო კონკრეტული ქმედება მათთვის და რა შედეგს მისცემს. ამით არჩევანის წინაშე დავაყენებთ, თავად აირჩიონ ქცევა, რომელიც ნაკლებად საფრთხის შემცველი იქნება.
- თუ პირიქით, მეტად აქებენ და ნაკლებად აძლევენ შენიშვნებს, ხომ არ მოვადუნებთ მათ და დავუკარგავთ მოტივაციას, კრიტიკულად შეხედონ საკუთარ თავს?
- ამ შემთხვევაშიც, როდესაც ვამბობთ მეტად შექებას ან მეტად გაკრიტიკებას, ისევ არაადეკვატურ უკუკავშირთან გვაქვს საქმე. მნიშვნელოვანია, რისთვის ვაქებთ ბავშვს. ხშირად იმისთვის ვაქებთ, რაშიც წვლილი არ მიუძღვის, მაგალითად, სილამაზე. იქ, სადაც იზრდებიან ესმით ფრაზები: „რა კარგი ხარ, პრინცესა“, „რა ლამაზი ხარ“ და ა.შ. როდესაც იზრდებიან და გადადიან მიკროსოციუმიდან მაკროსოციუმში (ბაღი, სკოლა და ა.შ.) იქ უკვე იქმნება პრობლემები, რადგან იგივე უკუკავშირს საზოგადოების მხრიდან ვეღარ ხედავენ, რამაც დიდი ზეგავლენა შეიძლება მოახდინოს მათ თვითშეფასებაზე. ბავშვებს აუცილებელია დადებითი უკუკავშირი მივცეთ რაღაცის კეთებისთვის, ეს იქნება სწავლა თუ სხვა რამ. მეტად ან ზედმეტად შექება არასწორია, ყოველთვის მიზანშეწონილია ჩარჩოში, ზომიერების ფარგლებში ადეკვატური რეაქციები.
- როგორ დავიჭიროთ ოქროს შუალედი, შექებასა და კრიტიკას შორის?
- მშობლები კვალდაკვალ უნდა მივყვებოდეთ შვილების ქმედებებს. იმას, რაც ჩვენთვის მიუღებელია და მივუთითებთ, ახსნაც უნდა მოჰყვებოდეს, ეს კი მათ შედეგების გაანალიზების საშუალებას მისცემს. მნიშვნელოვანია ფრაზები, რომლებსაც მშობელი იყენებს კომუნიკაციის დროს. თუ ჩვენ მოკლე ფრაზებს ვიყენებთ, მაგალითად, „არ შეიძლება“, ბავშვს კითხვა უჩნდება, რატომ არ შეიძლება, აუცილებელია დასაბუთებულად ავუხსნათ. ასევე სიტყვა „რატომ“, რომელსაც იყენებენ მშობლები. ხშირად ბავშვს უნდა კონკრეტული რამ, თუმცა არ იცის, რატომ უნდა, შესაბამისად, ამაზე პასუხს ვერ გაგვცემს და მეტ გაუგებრობას შეუქმნის ბავშვს. ასე რომ, არსებობს ფრაზები ეფექტური კომუნიკაციისთვის, რაც მშობლებს დაეხმარება დაიჭირონ ოქროს შუალედი. ჩვენ უნდა ვიყოთ ადეკვატური ანარეკლი შვილების ქმედების.
- რას ურჩევდით მშობლებს, როგორ ასწავლონ შვილებს იყვნენ თავდაჯერებულები და ამასთანავე არ შეწყვიტონ განვითარებაზე ზრუნვა?
- მნიშვნელოვანია ბავშვს და ზოგადად ნებისმიერი ასაკობრივი ჯგუფის ადამიანს, ჰქონდეს ადეკვატური თვითშეფასება. ჯერ დავიწყოთ იმით, თუ რა არის თვითშეფასება, ვინაიდან თავდაჯერებულობა პირდაპირ კავშირშია ამასთან. თვითშეფასება არის ინდივიდის სუბიექტური წარმოდგენა საკუთარ თავზე, უნარებზე, თვისებებზე. ეს ყალიბდება ზუსტად იმ უკუკავშირებით, რაზეც ზემოთ ვისაუბრეთ, ეს იქნება საკუთარი თავისგან, ოჯახისგან, მეგობრებისგან, თუ ნებისმიერი იმ სოციუმისგან მიღებული უკუკავშირი, სადაც უწევს ყოფნა, ასე ყალიბდება ადამიანის თვითშეფასება. შესაბამისად, ადრეული ასაკიდან უნდა ჩაეყაროს საფუძველი ბავშვის ადეკვატური თვითშეფასების ჩამოყალიბებას მისი ჯანსაღი განვითარებისთვის. ერიქსონის თეორიას გავიხსენებ, სადაც ის გამოყოფს ყველაზე მნიშვნელოვან პერიოდს თვითშეფასების ჩამოყალიბების პროცესში, 18 თვიდან 3 წლამდე. ამ დროს ძალიან დიდი როლი აქვთ მშობლებს. ეს ერთ-ერთი კრიზისის გადალახვის პერიოდია, როდესაც ბავშვი სწავლობს თვითონ კვებას, ჩაცმას, ნაბიჯების გადადგმას. ამ დროს თუ მშობელი იქნება მხარდამჭერი და ბავშვის ნებისმიერი ინიციატივა იქნება სწორად მხარდაჭერილი, ბავშვი სწავლობს თავდაჯერებულობას, საკუთარი ძალების რწმენას, ხოლო კრიზისი ილახება ჯანსაღად. თუ მშობელი ზემზრუნველია, ანუ არ აძლევს საშუალებას თვითონ გააკეთოს რამე, ასეთ დროს პატარას უყალიბდება ეჭვის განცდა საკუთარ თავის და შესაძლებლობების მიმართ. ამით შესაძლოა, საფუძველი ჩაეყაროს დაბალ თვითშეფასებას, რაც თავდაჯერებულობას უშლის ხელს. თუ 3 წლამდე კრიზისი ჯანსაღად გადაილახა, შემდეგი კრიზისის გადალახვა უფრო მარტივი იქნება მოზარდებისთვის, აქ უკვე შემოდის სკოლა, სადაც დიდი როლი აქვთ პედაგოგებს, თანატოლებთან ურთიერთობას.
ასევე მინდა აღვნიშნო, რომ თავდაჯერებულობა ფსიქიკური განვითარების პროცესში ძალიან მნიშვნელოვანია. ადეკვატური თვითშეფასება ეს არის სუიციდის საუკეთესო პრევენცია. თუ მშობლები (ოჯახის წევრები) და სააღმზრდელო დაწესებულებები სწორი უკუკავშირით ხელს შევუწყობთ, შვილები ჩამოყალიბდნენ თავდაჯერებულ პიროვნებებად, ეს მათთვის წარმატების საწინდარი იქნება. თავდაჯერებულობა გულისხმობს მუდმივ სწრაფვას თვითგანვითარებისკენ და თვითრეალიზაციისკენ.
გააზიარეთ პოსტი
არ დაგავიწყდეთ !!!
Momsedu.ge-მ თქვენთვის, ქალებისთვის შექმნა ახალი სივრცე, სადაც ყველაზე მცოდნე დედები იყრიან თავს. ჯგუფის დასახელებაც სწორედ ასეა - „მცოდნე დედების ჯგუფი“, რომლის საშუალებით დედები ერთმანეთს საკუთარ გამოცდილებას გაუზიარებენ. (ჯგუფში გასაწევრიანებლად ნახეთ ბმული - „მცოდნე დედების ჯგუფი“)
ხუთი მთავარი ფასეულობა, რომელსაც ბავშვი ადრეული ასაკიდანვე უნდა აზიაროთ
ფასეულობები უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს ადამიანის ცხოვრებაში. ღირებულებების დახმარებით ადამიანები სოციუმში სრულფასოვან ინტეგრაციას ახერხებენ. მორალი ადამიანს პიროვნებად აყალიბებს და მთლიანად განსაზღვრავს, თუ ვინ იქნება ის ცხოვრებაში. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მშობელმა ბავშვს ფუნდამენტური ფასეულობები ადრეული ასაკიდანვე გააცნოს და გადასცეს. მშობლების უმთავრესი ვალდებულებაა, ყველაფერი გააკეთონ შვილების სრულფასოვან პიროვნებებად ჩამოყალიბებისთვის. ჩვენს სტატიაში იმ ხუთ ძირითად ფასეულობას გაგაცნობთ, რომლებსაც ბავშვი ადრეული ასაკიდანვე უნდა აზიაროთ.
1. მადლიერება
მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვმა მადლიერების გამოხატვა ისწავლოს. ამისთვის საუკეთესო გზა მშობლის პირადი მაგალითია. თუ თქვენ მადლობას ხშირად იხდით და მადლიერი ხართ იმ ცხოვრებისთვის, რომელიც გაქვთ, თქვენი განწყობა შვილებზეც გადავა. თუ შესაძლებლობა გექნებათ, რომ ქველმოქმედება გამოიჩინოთ, ეს აუცილებლად გააკეთეთ. ამ გზით თქვენი შვილები სხვების დახმარებას და მადლიერებას ისწავლიან. თუ თქვენს შვილებს მათი საჭიროებების აღმოჩენაში დაეხმარებით და ასწავლით, როგორ უნდა მიაღწიონ მიზნებს, ისინი მადლიერებას ისწავლიან.
2. გულწრფელობა
ბავშვები გულწრფელობას მარტივად სწავლობენ, თუ მათ ყოველდღიურად აგრძნობინებთ სიმართლის თქმის მნიშვნელობას. რაც უფრო ხშირად ხედავს ბავშვი, რომ თქვენ გულწრფელობას ავლენთ, მით უფრო გულწრფელ ადამიანად ყალიბდება ის. ბავშვები ხშირად იტყუებიან, რათა სასჯელს გაექცნენ ან შექება დაიმსახურონ. თუ შეამჩნევთ, რომ თქვენი შვილი იტყუება, მას სიმართლის თქმის მნიშვნელობაზე გაესაუბრეთ. ბავშვმა უნდა იგრძნოს, რომ სიმართლის თქმა მას გაცილებით მეტ სარგებელს მოუტანს, ვიდრე სიცრუე. თუ ბავშვი ხედავს, რომ მისი მშობელი არასდროს ცრუობს, მასში გულწრფელობა ღრმად იდგამს ფესვებს და ბავშვის პიროვნების განუყოფელ ნაწილად იქცევა.
3. კარგი მანერები
კარგი მანერების ასათვისებლად ბავშვებს მშობლების მაგალითი სჭირდებათ. ბავშვი უნდა ხედავდეს, რომ თქვენ ყოველთვის პატივისცემით ექცევით გარშემომყოფებს. თქვენს შვილს მისალმება და დამშვიდობება ასწავლეთ. მას მაგიდასთან მოქცევის წესებიც გააცანით, ასწავლეთ სწორად ჯდომა და ხელსახოცის გამოყენება. გადაუხადეთ ბავშვს მადლობა, როდესაც ის ამას იმსახურებს. ბავშვს ასწავლეთ, რომ მან პატივი უნდა სცეს უფროს ადამიანს, რომელიც საუბრობს. ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ უფროსს ყურადღებით უნდა მოუსმინოს და მას საუბარი არ შეაწყვეტინოს. ბავშვი ამ დროს სხვების მოსმენას და ინფორმაციის აღქმასაც სწავლობს. ბავშვს უფროსებისადმი მიმართვაც უნდა ასწავლოთ. თქვენმა შვილმა უნდა იცოდეს, თუ როგორ ესაუბროს მასზე უფროს ადამიანს პატივისცემით. ამ შემთხვევაშიც, ბავშვმა მაგალითი თქვენგან უნდა აიღოს.
4. თანაგრძნობა და მზრუნველობა
თანამედროვე სამყაროში ბავშვისთვის სხვისი თანაგრძნობის სწავლება ძალიან რთულია. თუ თქვენ სხვებს ხშირად ეხმარებით, ის დაინახავს, რომ სხვების დახმარება ძალიან კარგი საქმეა. მნიშვნელოვანია, რომ მშობელი დადებით დამოკიდებულებას ავლენდეს სხვა ადამიანებისადმი. თუ თქვენ პატივისცემით ეპყრობით მაღაზიის კონსულტანტს და რესტორნის მომსახურე პერსონალს, თქვენი შვილიც ასევე მოიქცევა. ბავშვი თანაგრძნობას და მზრუნველობას მაშინაც სწავლობს, როდესაც თქვენ მისდამი ყურადღებას იჩენთ. ატირებული ბავშვი, რომელსაც დედა ეფერება და ანუგეშებს, აცნობიერებს, რომ ადამიანს რთულ ვითარებაში უნდა თანაუგრძნო.
5. პასუხისმგელობა
მცირეწლოვან ბავშვებს პასუხისმგებლობა რომ განუვითაროთ, თავდაპირველად მარტივი დავალებები უნდა მისცეთ. თქვენს შვილს სთხოვეთ, რომ სათამაშოები ყუთში ჩაალაგოს ან ოთახის რომელიმე მონაკვეთი მოაწესრიგოს. როდესაც ბავშვი დავალებას შეასრულებს, შეაქეთ. პატარებს ძალიან უყვართ, როდესაც აქებენ. ბავშვებს სიამოვნებთ პოზიტიური ემოციების მიღება. როდესაც მათ აქებთ, ისინი დადებით ქცევას კვლავ იმეორებენ. ასაკის მატებასთან ერთად ბავშვს მისი მოვალეობები უნდა აუხსნათ და განუმარტოთ, თუ რა მოხდება, თუ ის საკუთარ მოვალეობებს არ შეასრულებს. ბავშვმა უნდა გააცნობიეროს, რომ ნეგატიური ქცევა მისთვის არასასურველი შედეგების მომტანია. თუ ბავშვი უპასუხისმგებლობას ავლენს, მას საყვარელი ფილმის ყურების უფლება არ მისცეთ. სასჯელისთვის თავის არიდების მიზნით თქვენი შვილი მეტ პასუხისმგებლობას გამოავლენს. ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ ის ოჯახის ერთ-ერთი წევრია და სახლში გარკვეული პასუხისმგებლობა მასაც ეკისრება.